Socioloog S.W. Couwenberg ziet een ‘geweldige vervlakking’ van het geestelijke leven: ‘De mens verliest zich in alledaagsheid, in de roes van een koortsachtige activiteit, welke nog slechts een dwangmatig bezig zijn is, en, in de vrije tijd, in de verdoving van bioscoop, televisie, sporttribune, dancing, bar en rusteloos reizen en trekken.’ En wat zien we verder: ‘Politieke apathie en passiviteit, een houding, waarin politiek nog slechts wordt geapprecieerd, voor zo ver zij op effectbejag, opwinding, sensatie is gebaseerd’. Quizvraag: Over welk jaar spreekt Couwenberg? A. 1956, B. 1981 of C. 2002?
Hint: invloedrijke filosofische boeken uit hetzelfde jaar hebben titels als De Vereenzaming van de Moderne Mens, Cultuur in Crisis, Revolutie der Eenzamen, of De Angst voor Vrijheid.
Nederland lijkt in de ban van een mythisch ‘vroeger’, toen alles beter was. Maar beschouwingen uit de jaren vijftig, want het antwoord is dus A., zelf zijn net zo pessimistisch als hedendaagse analyses. Ook toen werd er volop geklaagd over materialisme, hedonisme en verlies aan gemeenschapszin. “Wie beschouwingen uit die jaren doorleest, wordt in ieder geval getroffen door een zwaarwichtig in velerlei toonaarden bezongen crisisbesef: crisis van de westerse beschaving, crisis van de kerk, crisis van de liberale democratie tegenover een monolithisch en onmenselijk vanuit één centrale met diabolisch vernuft gedirigeerd wereldcommunisme”, schrijft historicus Hermann Von der Dunk.
Kunnen we eindelijk eens stoppen elkaar aan te praten dat het leven in de jaren vijftig zo aangeharkt, keurig en weinig enerverend was? De in hedendaagse ogen zo veilige samenleving van de jaren vijftig kreeg enorme veranderingen te verstouwen. De oorlog was nog maar net achter de rug of Nederland raakte Indië kwijt. Nu weten we dat Nederland pas echt welvarend werd zonder zijn koloniale rijk. Maar toen heette het: Indië verloren, rampspoed geboren. Destijds kondigden rokende schoorstenen een nieuwe tijd aan. Het boerendorp verloor terrein aan de industriestad, de anonieme, vluchtige stad, waar de mensen ontworteld waren. De ontkerkelijking nam toe en jongeren voelden meer voor ijssalon, dancing en ‘negermuziek’ dan voor het verantwoorde, georganiseerde jeugdwerk.
Nostalgie is een lekkere ontsnappingsroute. Niks mis mee, om even op adem te komen, maar Vaclav Havel vatte de valkuilen van nostalgie ooit afdoende samen: “van een aquarium kun je vissoep maken, maar van een vissoep geen aquarium,’
No comments:
Post a Comment